Zacznijmy od początku….
Nie raz nie dwa pojawiają się w moim gabinecie rodzice z dziećmi, którzy zapytani co sprowadza ich do gastrologa odpowiadają : mamy alergię na laktozę….
Czy założenia rodziców są słuszne?
Czy na laktozę można mieć alergię? Czym różni się alergia od nietolerancji?
Zacznijmy od tego, że laktoza to dwucukier (węglowodan) zbudowany z glukozy i galaktozy. Jest to główne źródło energii mleka kobiecego (tzw. cukier mleczny).
Ważne jest aby o tym pamiętać, gdyż im młodsze dziecko tym ma lepszą tolerancję laktozy, a jeśli prezentuje objawy po jej spożyciu, to najczęściej jest to nietolerancja wtórna do innego procesu chorobowego, a eliminacja laktozy z diety jedynie zmniejszy na chwilę uciążliwe objawy kliniczne.
Alergia to odpowiedź układu immunologicznego na kontakt z potencjalnym alergenem, tymczasem nietolerancja to zespół objawów klinicznych występujący po spożyciu produktu lub składnika żywności, w której to odpowiedzi układ immunologiczny nie bierze udziału.
Laktoza jako cukier nie wywołuje odpowiedzi immunologicznej, jednak z różnych powodów (do których dojdziemy za chwilę) jej trawienie i wchłanianie może być upośledzone w efekcie wywołując objawy kliniczne, które często są bardzo zbliżone do objawów alergii na inne składniki żywności np. białka pokarmowe.
W takim razie jak trawiona jest laktoza?
Otóż enzymem trawiącym ten dwucukier jest laktaza, która znajduje się na rąbku szczoteczkowym jelita cienkiego. Aktywność tego enzymu jest zapisana w genach, jest zależna od rasy oraz od wieku. Im człowiek starszy tym ta aktywność jest mniejsza. Co jest logiczne. Rodzimy się i naszym pierwszym pokarmem jest mleko kobiece, w którym jak już wspomnieliśmy, głównym źródłem energii jest laktoza właśnie.
Jak więc definiujemy nietolerancję pokarmową?
Nietolerancja pokarmowa to dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego występujące do godziny-dwóch po posiłku związane z:
- zmniejszeniem aktywności enzymu (laktazy)
- zmniejszoną zdolnością wchłaniania (laktozy)
- nasiloną fermentacją w przewodzie pokarmowym
WAŻNE: Należy odróżnić objawy kliniczne w postaci nietolerancji laktozy od zaburzeń wchłaniania laktozy jako przyczyny nietolerancji. Pamiętaj, że nietolerancja to objaw: jesz to czego nie tolerujesz-masz dolegliwości, natomiast zaburzone wchłanianie laktozy w jelicie cienkim może, ale nie musi dawać objawów klinicznych. Tymczasem większość komercyjnych badań diagnostycznych opiera się na ocenie zaburzonego wchłaniania laktozy w jelicie cienkim. Jeśli więc twoje dziecko podczas takiego badania nie ma objawów, a badanie wyjdzie dodatnie oznacza to, że owszem wchłanianie laktozy jest zaburzone ale dziecko nie ma nietolerancji !!! Zagmatwane 🙈wiem. Proponuje przeczytać kilkukrotnie😄
Uporządkujmy więc definicje:
- niedobór laktazy (hipolaktazja)– stan, w którym stwierdza się obniżoną aktywność laktazy w rąbku szczoteczkowym jelita ( w stosunku do prawidłowej, wysokiej aktywności u niemowląt),
- zaburzone wchłanianie laktozy– stan, w którym mamy do czynienia z niecałkowitą absorpcją laktozy w jelicie cienkim (np. w skutek przyspieszonego pasażu jelitowego podczas infekcji)
- nietolerancja laktozy– zespół objawów klinicznych, które są następstwem nieprawidłowego trawienia/wchłaniania laktozy,
Przypomnijmy: dostępnymi na rynku testami można potwierdzić lub wykluczyć zaburzone wchłanianie laktozy, podczas gdy nietolerancja laktozy jest rozpoznaniem klinicznym, subiektywnym.
Oznaczenie aktywności laktazy wymaga pobrania co najmniej kilku skrawków błony śluzowej dwunastnicy i wykonywane jest niezwykle rzadko.
U dzieci najczęściej mamy do czynienia z wtórnym zaburzeniem wchłaniania laktozy. Najczęściej jest ono spowodowane infekcją żołądkowo-jelitową, która przebiega z uszkodzeniem rąbka szczoteczkowego jelita cienkiego. Innymi przyczynami wtórnego zaburzenia wchłaniania laktozy będą choroby prowadzące do zaniku lub znacznego odmłodzenia nabłonka jelitowego (np. celiakia, leki cytostatyczne, niedożywienia).
Najczęstsze objawy nietolerancji laktozy to:
- wzdęcia
- biegunka i/lub zaparcie
- zgaga
- ból brzucha
- wymioty
- nudności
- kolka(u niemowląt)
Przypomnijmy: objawy nietolerancji laktozy wynikają z jej fermentacji przez bakterie w jelicie grubym. Wówczas powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe i gazy. To prowadzi do nagromadzenia płynu w świetle jelita z powodu wysokiej osmolarności spowodowanej zwiększoną ilością aktywnych osmotycznie czynnych związków.
Nasilenie objawów nietolerancji laktozy będzie więc zależeć od wieku, aktywności enzymatycznej zapisanej w genach, stanu rąbka szczoteczkowego jelit ale również od ilości spożytej laktozy oraz formy w jakiej została spożyta (płynna/ stała). Największe stężenie laktozy występuje w płynnym mleku krowim, spożyte w tej formie szybko dociera do jelita.
Jak więc zwiększyć tolerancję laktozy, aby nie było konieczności jej eliminacji z diety:
- unikaj spożywanie samego płynnego mleka krowiego w dużej ilości
- jeśli lubisz płynne mleko spożywaj go zawsze z produktem stałym co spowolni opróżnianie żołądkowe (laktoza wolniej dotrze do jelit)
- preferuj produkty fermentowane (jak jogurty, kefiry, twarożek)
Ciekawostka: zauważyłeś pewnie, że w wielu sklepach wyeksponowane są półki produktów bez laktozy. Czy wiesz, w jaki sposób powstają? do produkty np. mleka dodawany jest enzym laktaza trawiący laktozę zanim ty spożyjesz ten produkt. A czy pamiętasz, że laktoza jest dwucukrem w skład którego wchodzi m.in. glukoza. Czy zauważyłeś, że produkty bez laktozy są słodsze? Teraz już wiesz czemu. Uważaj jednak, w większości jest to chwyt reklamowy i spożywając produkty fermentowane jak jogurt zawartość w nim laktozy jest już wyjściowo niska.
PODSUMUJMY:
- im młodsze dziecko tym tolerancja laktozy lepsza,
- w Polsce hipolaktazja typu dorosłego występuje z częstością ok.30%,
- w populacji pediatrycznej najczęściej mamy do czynienia z wtórnym zaburzeniem wchłaniania laktozy,
- poszukaj pierwotnej przyczyny zwłaszcza u małego dziecka (np. alergii na białka, celiakii)
- najczęstsze objawy to: ból brzucha, wzdęcia, nudności, wymioty, biegunka
- dostępnymi komercyjnie testami badamy zaburzenia wchłaniania laktozy w świetle jelita
- preferuj produkty fermentowane np. jogurty, kefiry, a mleko płynne krowie spożywaj z jakimś produktem stałym aby poprawić tolerancję laktozy
Autor posta: Anna Stochel-Guadyn